Η θεωρία για το ασυνείδητο εκφράζει πολλές απορίες. Για κάποιους έχει πλατωνική καταγωγή και πιο συγκεκριμένα έρχεται από την θεωρία για την "ανάμνηση", όπου η ψυχή θυμάται στον επίγειο κόσμο ότι είδε παλαιότερα. Την έννοια τη συναντάμε στον "Φαίδρο" και στα έργα "Μένων'' και "Φαίδων".
Στις μέρες μας κάποιοι μίλησαν για το ασυνείδητο συνδέοντάς το με το ''άρρητο", το "λανθάνον", το "απροσδιόριστο''. Ο Λακάν (1901-1981) γράφει: "το ασυνείδητο δεν αφήνει καμιά από τις πράξεις μας έξω από την περιοχή του"( Ecrits, σελ, 514 ). Άλλοι όπως ο Κ. Καστοριάδης μίλησαν για την " δημιουργία ex nihilo" που την συνέδεσαν ευθέως με το ασυνείδητο.
Ο όρος δημιουργία για τον Καστοριάδη, έχει κυρίαρχο χαρακτήρα στην "Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας". Εδώ με τη λέξη δημιουργία εννοεί αυτό που δεν προέρχεται από κανένα όν. Ο Καστοριάδης προκειμένου να θεμελιώσει την έννοια του για το ασυνείδητο ex nihilo ( δηλαδή από το μηδέν) επιχειρηματολογεί με το παράδειγμα του τροχού, που αποτελεί κατά την άποψη του ένα τρανταχτό παράδειγμα, γιατί εκείνος που την πρωτόφτιαξε δεν μιμήθηκε, δεν επανέλαβε κανέναν.
Όμως ο Γκόρντον Τσάιλντ στο βιβλίο του '' Ο άνθρωπος φτιάχνει τον εαυτό του" χρησιμοποιεί ακριβώς το ίδιο επιχείρημα , δηλαδή τον τροχό αλλά ως επινόηση που δεν προκύπτει από το μηδέν όπως ισχύει στον Καστοριάδη, αλλά από προηγούμενες εμπειρίες της καθημερινής χρήσης. Και αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η επινόηση του τροχού έρχεται από προηγούμενες εμπειρίες της καθημερινής χρήσης. Προέκυψε από τις μεταφορές στα ποτάμια των κορμών των δένδρων που έδωσαν την ιδέα του τροχού.
Μια άλλη άποψη έχουμε με τον Λακάν. Ο Λακάν θα μας πει: 1) Το ασυνείδητο είναι ο λόγος του Άλλου. 2)Το ασυνείδητο είναι ουσιαστικά γλώσσα.
Έχουμε δηλαδή 3 βασικά δεδομένα 1) λόγος, 2) Άλλος, 3) γλώσσα.
Ας αρχίσουμε από τον "Λόγο". Μια σοβαρή άποψη εκφράζει ο L.Guespin στο L' analyse du discours: problemes et perspestives. La Nouvelle Critique, Supl,au No 84 5/1975. Θα μας πει: "Ο λόγος είναι μια απόφανση ( μια φράση ή πιό συχνά μια σειρά από φράσεις) που πέμπεται μέσα σε δοσμένους όρους παραγωγής". ( εξηγούμε,ότι όροι της παραγωγής είναι ο αποστολέας και ο αποδέχτης του λόγου, ο τόπος, ο χρόνος και άλλες όψεις αυτής της λειτουργίας )
Ο Λακάν μιλά, για τον "Άλλον". Ποιός είναι αυτός ο "'Αλλος"; Για ορισμένους είναι η άλλη έκφραση του ασυνειδήτου. Οι σχολιαστές παρατηρούν ότι η παραδοχή του ασυνειδήτου ως ο μεγάλος άγνωστος ή ο μεγάλος "Άλλος" βρίσκεται στον Φρόϋντ. Ο Λ. Αλτουσέρ ότι η αναγωγή είναι καθαρά φροϋδική. Αλλά και η Κατρίν Κλεμάν ισχυρίζεται ότι ο Φρόϋντ έστω και αρνητικά παραδέχεται το ασυνείδητο ως λόγο, στην προσπάθεια του να αποδείξει την ύπαρξη αυτού του λόγου, μέσα από τις διαλέξεις του.
Βέβαια ο Λακάν σε αυτές τις διαλέξεις διακρίνει έναν άλλο λόγο που τον ονομάζει "λόγος του Άλλου". Σύμφωνα με κάποιους αναλυτές αυτός ο " Άλλος" δεν υπάρχει και ως έννοια " δεν προσδιορίζει τίποτα". Τονίζοντας ότι αυτός ο " Άλλος " προσδιορίζεται μυθοπλαστικά χωρίς σοβαρή επιστημονική σπουδή.
Στην άποψη του Λακάν ότι ο "λόγος του ασυνειδήτου είναι δομημένος ως μια γλώσσα" ο Άλτουσέρ γράφει: "Μπαίνουμε στο παράδοξο τυπικά οικείο στη γλωσσολογία ενός διπλού λόγου και ταυτόχρονα μοναδικού ασυνείδητου και ρηματικού, που δεν έχει διπλό πεδίο παρά ένα πεδίο μοναδικό, χωρίς τίποτε πιό πέρα εκτός απο τον εαθτό του το πεδίο της "σημαίνουσας αλυσίδας" ( Αλτουσέρ, Θέσεις, σελ, 26). Ο Αλτουσέρ βεβαιώνει ότι είναι από τα πιό ενδιαφέροντα αποκτήματα της γλωσσολογίας, αναφορικά με το λόγο του ασυνειδήτου.
Αρκετοί θεωρούν ότι το θέμα - πάντα διφορούμενο και μυστηριώδες - απασχολεί μόνο τις γλωσσολογικές/στρουκτουραλιστικές ψυχαναλύσεις.
Ήδη ο Φρόϋντ είχε ανακαλύψει τις διαλείψεις της γλώσσας. Αυτές αποδείκνυαν κατά τρόπο εύλογο τα σημάδια μιας δόμησηςν του ασυνειδήτου που φανερώνονται από δύο μηχανισμούς.
Ο Φρόϋντ ονόμασε τον μηχανισμό αυτόν ως δύο λέξεις συμπύκνωση (Verdichtung ) και μετάθεση (Verschiebung). Οι δύο αυτοί φροϋδικοί μηχανισμοί αντιστοιχούν στον Λακάν σε δύο ασυνείδητες διαδικασίες: τη μεταφορά και τη μετωνυμία.
Γράφει ο Λακάν: " Η συμπύκνωση είναι η δομή της πλειοδοσίας των σημαινόντων όπου το πεδίο το κααλαμβάνει η μεταφορά'' Η μεταφορά και η μετωνυμία για τον Λακάν όπως σχολιάζει η Κατρίν Κλεμάν "αποτελούν δύο μηχανισμούς της διαλεκτικής του ασυνειδήτου.
Για να προσδώσει επιστημονικό κύρος στους συλλογισμούς του ο Λακάν, για το ασυνείδητο χαρακτήρα της μεταφοράς και της μετωνυμίας κάνει χρήση και της μαθηματικής γλώσσας. Έτσι εισάγει τον μαθηματτικό τύπο S/S που αποδεικνύει τη περίπτωση του σημαίνοντος και του σημαινόμενου.
Εδώ εισάγεται μια σύγχρονη έννοια ο αλγόριθμος, με αρχαιοτάτη καταγωγή. Γράφει σχετικά ο Λακάν:" Για να σημειώσουμε την ανάδυση της γλωσσολογικής θεωρίας λέμε πως αυτή όπως σε κάθε επιστήμη με σύγχρονη έννοια υπάρχει από τη στιγμή που αποτελεί έναν αλγόριθμο. Η γραφική αυτή μαθηματική παράσταση του Λακάν S/S δημιουργεί πολλά ζητήματα. Ο ίδιος διευκρινίζει ( Ecrits, σελ, 497 ) ότι διαβάζεται σημαίνον επί σημαινόμενο, το " επί " αποκρίνεται στη μπάρα που χωρίζει τις δύο καταλήξεις.
Φυσικά ο αλγόριθμος αποτελεί και αυτός μια έννοια που απαιτεί διαύγαση. Ο Λακάν δέχθηκε αυστηρή κριτική για τη χρήση των μαθηματικών τύπων για την παράξενη σύζευξη και πρόσπευση του σημαίνοντος και του σημαινόμενου. Οι μαθηματικοί έκριναν ως ανεύθυνη τη ψυχαναλυτική σημειολογία για την αυθαιρεσία των μαθηματικών επιδόσεων.
